Waarheid is een werkwoord
Over de verloedering van het publieke debat
Het publieke discours gaat over de dingen die bewindslieden, managers en persvoorlichters en journalisten zeggen. Het is wat je in de krant, op tv en op sociale media tegenkomt aan meningen, informatie, memes en artikelen.
Er is iets mis met het publieke discours in ons land en in het Westen in het algemeen. Er wordt een web van meningen geweven over hoe de wereld lijkt die niet overeenkomt met hoe de wereld werkelijk is. Wanneer een ambtenaar, minister of persvoorlichter wat zegt, gaat er bij mij meteen een lampje branden.
Het lijkt normaal geworden om de waarheid te verbuigen. Alsof het een werkwoord is dat afhankelijk van persoon en getal – zoals dat in de grammatica heet – een andere vorm aan kan nemen. Vooral als daar winst uit valt te behalen.
Je kunt de deur niet meer uit zonder bullshit-detector of factchecking-mechanisme. Er wordt heel wat afgelogen. Met name onze regering bakt ze bruin als het gaat om belangrijke dossiers: immigratie, stikstof en vooral Gaza. Wie tussen de regels door luistert, begrijpt dat onze regering niet van plan is Israël ter verantwoording te roepen. Ze ondersteunt feitelijk een genocide.
Kernwoorden
Om grip te krijgen op het liegen, geef ik 5 kernwoorden. Schrijf ze op een geeltje en plak ze op je tv of monitor. Het publieke discours is…
Populistisch
Populisme is het aanspreken van de brede sentimenten onder de bevolking en ze aanwakkeren en aansturen in de richting van een doel. Het is mensen naar de oren praten met het doel over hen te heersen. De populist zoekt makkelijke zondebokken in plaats dat die echte oplossingen aandraagt voor echte problemen. Waarheid is een obstakel.
Sofistisch
Dat wil niet zeggen dat populisme niet verfijnd is. De woordmodder uit de mond van Trump wordt gecompenseerd door zijn welbespraakte persvoorlichter. Sofisme was een stroming in de Grieks filosofie waar het draaide om de kracht van de retoriek, niet de waarheid.
Sofisme wordt vandaag ondersteund door technologie zodat aan de persuasieve kracht ervan niet te ontkomen valt. Gelikte presentaties, gemanipuleerde cijfers, mooie verkooppraatjes, oprechte gezichten die integriteit veinzen en camera’s die alles gewillig registreren en distribueren. Waarheid is niet relevant.
Postmodern
De postmoderne filosofen van na WOII zeiden: Aangezien we zelf de waarheden construeren waar we bij leven, moeten we dat met de grootste zorg doen. Ze lieten zien dat kolonialisme en kapitalisme op leugens waren gebaseerd. Het postmodernisme was ten diepste een ethische beweging.
De postmodernen van tegenwoordig zijn geen filosofen. Ze zijn pokerspelers die er achter gekomen zijn dat liegen gewoon kan, zolang je gezicht maar ernstig staat. Ze zeggen: Aangezien we zelf de waarheden construeren, gaan we zo hard mogelijk schreeuwen. Waarheid is een power-move.
Pragmatisch
Het publieke discours is door en door pragmatisch. ‘Nederland is een gaaf land’ betekent niet dat Nederland dat is, maar dat het nuttig is dat met een optimistisch gezicht te zeggen. In het neoliberale tijdperk moet alles efficiënt zijn, gericht op winst of macht. Daarom is marketingpsychologie een geaccepteerd middel om mensen te misleiden.
Het is niet dat pragmatisch denken niet goed is. Pragmatisme brengt een zekere nuchterheid in het debat met een gezonde focus op de uitkomsten. Pragmatisme mag echter niet een reducerende ideologie worden. Dan wordt waarheid slechts een instrument.
Media-bepaald
Medium is the message, zei Marshall McLuhan. De manier waarop je iets ziet en hoort, bepaalt wat jij denkt dat waar is. In ons algoritme en ai gestuurde en Bigtech gedomineerde medialandschap, is het nog veel erger dan de jaren 60 toen McLuhan deze uitspraak deed.
Het algoritme schotelt ons consistente boodschappen voor waarvan wij denken dat wij ze in alle vrijheid tot ons nemen. Ongemerkt veranderen we. Het medium van het sociaal platform bepaalt niet alleen wat de boodschap is, het bepaalt wie wij worden. De platforms doen dat met verpletterende effectiviteit en richten onherstelbare schade aan onze samenleving.
De waarheid doen
Waarheid is geen werkwoord om verbaal te verbuigen, maar een werkwoord om te betrachten, te doen, in de praktijk te brengen.
Spreek daar waar mogelijk de waarheid. Je hoeft niet het achterste van je tong te laten zien. Dat is onmogelijk. En sommige situaties vereisen dat de waarheid versluierd wordt. Maar je doet het altijd met het besef dat het om de waarheid gaat.
Spreek de leugen tegen. Je kunt niet op elke leugenachtige meme op sociale media reageren, maar we kunnen ‘Nee’ zeggen tegen de leugen. Er zijn talloze manieren om onze bewindslieden op hun verantwoording te wijzen om de waarheid te spreken. Laten we ons niet bij de leugen neerleggen.
Handel in overeenstemming met de waarheid. Wees oprecht. Handel zo dat je de mensen in je omgeving recht doet. Wees je bewust van de morele opdracht die wij als rijk land in het Westen hebben om ons te bekommeren om de verdrukte en op de vlucht zijnde mens en ons in te zetten voor het milieu.
Beïnvloed het publieke discours met je daden en je woorden. Jouw praktische beoefening van de waarheid breidt zich als een olievlek uit en vermengt zich met die van anderen.
De waarheid is geen ding dat je in bezit kunt hebben. Wij hebben als beperkte mensen geen toegang tot de objectieve waarheid. In die zin kunnen we altijd alleen maar om de waarheid heen cirkelen. Iedereen die denkt dat de objectieve waarheid binnen handbereik is, is net zo misleid als al die mensen die de waarheid voor eigen winst of ideologie manipuleren.
Nee, de waarheid is een ideaal, een morele oproep, een uitnodiging tot een ethische levensstijl. De waarheid is een werkwoord. Je buigt de waarheid niet om met je woorden, maar verbuigt haar in je daden. Je doet dat niet voor jezelf, maar omwille van de waarheid zelf én omwille van het welzijn van de samenleving waartoe je behoort.